OTKVASİNONİ



Eski dönemlerdeki insanlar gereksinimlerini karşılayacak fabrikasyon ürünlere kolay kolay sahip olamamaktaydılar. Az gelişmişlik ,yetersiz sanayi gibi etkenler insanları kendi ihtiyaçlarını kendilerinin üretmelerine mecbur bırakmıştır.Bu gerekçeyle doğada var olan bazı değerleri işleyerek çeşitli aletlere dönüştürmek dönemin insanları için pek de zor olmamıştır.Burada ele aldığımız otkvasinoni (patlatılan-patlayan) adlı oyuncağı da böyle bir ortamda şekillendirip vücuda getiren Arhavi insanı çocuklarına basit ,ilkel ama oldukça eğlenceli bir oyuncak yapmıştır.

Bu oyuncak daha sonra nesilden nesile, büyükten küçüğe bir kültür mirası olarak geçmiştir.Oyuncağın çocuk zekasının gelişiminde çok önemli rolünün olduğunu hepimiz biliriz,oyuncaktan ilham alınarak geliştirilen bir çok icadın insanlığa hizmet ettiğine yine çok defa tanık olmuşuzdur.

Bu gerçekte Arhavi ve yöresinin insanları , çevrelerinde ve doğalarında var olan bazı materyalleri oyuncak malzemesi olarak seçerek şekillendirip işlemişlerdir.

Bu maksatla Türkçe adı “Siyah Münver” olan Latince Sambucus-Nigra ve Lazca Kampara diye bilinen içi mantarımsı kolayca delinip bir boru şekline dönüşebilen kamışgillerden bu ağacı şekillendirerek eğlenceli ilginç bir oyuncağa dönüştürmüşlerdir.İşlevinden dolayı da otkvasinoni adı verilmiştir.Bildiğimiz gibi otkvasinoni adı Tkvasu kelimesinden türemiştir.Tkvasu patladı ,Otkvasinoni ise patlatılan,patlamayı sağlayan mekanizmayı,aleti tanımlayan sıfattır.Yani mecazi manada üstü kapalı olarak ,top,tüfek,tabanca gibi ateşli silahları da yerine göre ifade eder.Gerçi bu silahların(livori) bireysel olarak Lazca adları mevcut olmasına rağmen yine de genellemelerde kullanılmaktadır.

Konuyu bu şekilde izah ettikten sonra otkvasinoni aletinin amacını ve işlevini inceleyelim. Aletin işlevi: Sıkışan havanın tazyikiyle dışarı fırlayan tıkacın patlama sesini çıkarmasıdır.Bir başka kullanımda ise aletin içine doldurulan suyun itilmesiyle basınç sonucu sıvının fışkırtılmasıdır.Çocuklara harpçılık oyunları için bu alet önemli bir oyuncaktır.Yapılışı: 50cm uzunluğunda 5cm çapında kampara dalı ağaçtan kesilir ve her ucu düzgün bir şekilde düzeltilir.Kesilen kamparanın başından sonuna doğru bir kurşun kalem kalınlığındaki mevcut pamuksu,mantarımsı madde ince bir fındık çubuğu veya demir tel ile oyularak dışarıya atılır.Sonuçta kampara karşıdan karşıya delinerek ağaç boru olur.

Açılan bu deliğin içine sıkı sıkı girebilecek 60-65 cm uzunluğunda fındık dalından çomak hazırlanır.50cm uzunluğundaki kamparanın dışında kalan kısmı yani 10-15cm’lik bölümü el tutmak için daha kalınca bırakılır.Bu işlemle bir nevi tutak,sap oluşturulur.Bu şekliyle tıpkı bisiklet pompası görünümünü arz eder. Kamparanın ön kısmındaki deliği;pamuk,kağıt,bitki lifi gibi maddelerle 5cm’lik iç alan tıkanır.Fındık çubuğundan yapılan çomak pistonun hızla kamparadaki delikten ileri itilmesi sonucu içerisinde biriken havayı sıkıştırır,sıkışan hava basıncın etkisiyle tıkacı öndeki delikten tazyikli bir şekilde fırlatır.Bu esnada yüksek bir patlama sesi çıkar.Tıkaçtan yapılan mermi 10-15 metre menzilde etkili olur.Bazen otkvasinoniye tıkaç yerine su doldurularak oyuncak su tabancası olarak da kullanılır.Ellerindeki kamparadan tabancalarla çocuklar gruplar halinde harpçilik oynarlar.